اولین و عجیب ترین شاهکار تمدن ایران - وبلاگ هم نفس

به گزارش وبلاگ هم نفس، استان خورستان سرمایه ای بی بدیل مانند جانی در پیکره ایران زمین، با کوله باری از افتخار ایران و ایرانی از گذشته تا به امروز ؛ هر گوشه خاک گرم خوزستان نشانی از قدمت و اصالت است که با زیبایی وصف نشدنی همراه شده است.

اگر نام ایلامی ها را شنیده باشید و کمی با این تمدن باستانی و تاریخ آن آشنا باشید، پس حتما نام چغازنبیل نیز به گوشتان خورده است یا حتی آن را دیده اید. محوطه چغازنبیل در واقع یک شهر به جای مانده از دوره ایلامی است که 100 هکتار وسعت دارد. زیگورات چغازنبیل یا معبد چغازنبیل بنایی مطبق، شگفت انگیز، شاخص و مهم ترین بنای به جای مانده از این شهر باستانی است.

این شهر در نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد به دستور یکی از قدرتمندترین پادشاهان ایلامی ساخته شد و در سال 640 پیش از میلاد، به فرمان آشور بانی پال، پادشاه آشوری ها در جنگ با هومبان هالتاش، آخرین شاه ایلام ویران شد.

چنانچه در کتیبه ای آمده است:من زیگورات شوش را که از آجر هایی با سنگ لاجورد لعاب شده بود، شکستم … معابد عیلام را با خاک یکسان کردم … شوش را تبدیل به یک ویرانه کردم … ندای انسانی و بانگ شادی به دست من از آن جا رخت بربست... با توجه به اهمیت و ارزشمندی چغازنبیل، در دی ماه سال 1348 یک اثر ملی شناخته شد و در سال 1979 میلادی به عنوان نخستین میراث جهانی ایران در لیست میراث یونسکو به ثبت رسید. در ادامه از این بنای شگفت انگیز بیشتر خواهیم گفت.

رمز و راز نامگذاری

زمانی که چغازنبیل کشف شد و پیش از کاوش های علمی و باستان شناسی این محوطه، یک تپه بزرگ و شبیه یک سبد برگشته بود به همین علت به نام محلی چغازنبیل معروف شد. این نام مرکب از دو واژه چُغا که در زبان لری به آن تپه می گویند و زنبیل به معنی سبد است؛ اما نام اصلی این مکان بر اساس کتیبه ها و آجرنوشته های به دست آمده از این محوطه، به زبان ایلامی ال- اونتاش (Al Untash) و به زبان اکدی دور اونتاش (Dur Untash) است. در همین کتیبه ها آمده که این شهر در دوران اوج شکوه و عظمت ایلام به دستور اونتاش ناپیریشا، یکی از پادشاهان مقتدر این امپراتوری بنا شده است؛ به همین علت آن را ال اونتاش یعنی شهر یا قلعه اونتاش می گفتند.

گذری در تاریخ

امپراتوری ایلام پیش از به حکومت رسیدن ماد ها در ایران حکومت می کردند. یکی از پادشاهان معروف این امپراتوری به نام اونتاش گال، در سال 1250 پیش از میلاد دستور ساخت شهری مذهبی و سلطنتی به نام دوراونتاش در نزدیکی رودخانه دز و شهر باستانی شوش صادر کرد. این شهر و معابد آن برای پرستش دو خدای بزرگ و حامی امپراتوری ایلام یعنی ناپیریشاه (خدای شهر انشان) و این شوشینک (حامی شهر شوش) احداث شده و در مرنام های آیینی پذیرای زائران بود و سکونت دائمی نیز در آن وجود داشته است. در این شهر سه حصار تو در تو ساخته شده است که هفت دروازه دارد و در فاصله بین هر دو حصار کاخ ها، بناها، معابد و سازه های متعددی قرار دارند.

شاهکار معماری عصر

ساخت زیگورات چغازنبیل در دو مرحله انجام شده است. در مرحله اول زیگورات روی سکویی با اضلاعی به طول 105 متر ساخته شد و شامل یک حیاط مرکزی مربع بود که پیرامون آن رواق ها و اتاقی های باریک قرار داشت. ورودی بعضی از اتاق ها در حیاط مرکزی و بعضی دیگر از بیرون بوده است. در مرحله دوم، ورودی رواق ها و ورودی اتاق هایی که از حیاط مرکزی دسترسی داشتند، مسدود شده و حیاط با خشت در سه ارتفاع مختلف پر شده که به ترتیب طبقات دوم، سوم و چهارم را شکل داده اند؛ در واقع پی هر سه این طبقات از کف طبقه اول آغاز می گردد؛ بنابراین زیگورات چغازنبیل بنای خشتی است که روی آن را با آجر پوشانده اند. روی طبقه چهارم، معبد کوچک اعلی به صورت یک اتاق ساخته شده بود. این معبد اعلی یا همان کوکونوم Kukunum به ناپیریشا، یکی از خدایان بزرگ مردم نواحی مرتفع ایلام تقدیم شده است. شمار کمی از افراد والامقام و کاهنان اجازه ورود به این بخش را داشتند. امروزه معبد اعلی وجود ندارد و تنها گل میخ ها و آجر های لعابداری از آن به جای مانده است.

زیگورات چغازنبیل دارای چهار دستگاه پلکان است که همگی به ورودی طبقه اول وصل بودند و با استفاده از پلکان جنوب غربی می توانستند به طبقات بالاتر راه پیدا نمایند. تعداد پلکان های آجری و سنگ چین زیگورات تقریبا یکسان به نظر می رسد و فقط در جا هایی که زمین شیب داشته، تعداد آن ها متفاوت بوده است. این پله ها آجری هستند و با لایه ای از سنگ چین حفاظت می شدند. روی بخش هایی از پلکان ها که در نهایت به معبد اعلی می رسید، طاق های هلالی ساخته اند و بعضی از قسمت ها نیز به منظور داشتن نور، فاقد طاق است. در اطراف ورودی ها مجسمه حیوانات به عنوان نگهبانان زیگورات قرار داده می شد که دو نمونه از این مجسمه ها در کاوش ها پیدا شدند. یکی مجسمه شیردال یا شیر عقاب است که در موزه هفت تپه نگهداری می گردد و دیگری مجسمه گاو نر که در موزه ایران باستان می توانید از آن تماشا کنید.

جالب است بدانید که زیگورات دارای ناودان نیز بوده تا آب باران به آن آسیب وارد نکند. در هریک از دیوار های طبقه اول چهار ناودان وجود دارد که آب های سطح را جمع می نمایند و یک ناودان نیز آب های پلکان و در ها را دفع می نماید. این ناودان ها وقتی به سطح مصطبه می رسند، به صورت آبراهی سرپوشیده با طاق هلالی امتداد می یابند و در صحن نیز احتمالا به وسیله آبراهی به چاه های موجود سرازیر می شدند. در هر سمت طبقه دوم زیگورات نیز دو ناودان وجود داشته است که به طبقه اول وصل می شدند. این ناودان ها و آبراه ها با قیر و گچ پوشیده شده اند و در بعضی قسمت ها برای جلوگیری از سقوط عمودی و تند آب، آن ها را به صورت پلکانی می ساختند.

سنگ نوشته های باستانی

آجرنوشته ها و کتیبه های چغازنبیل نقش بسزایی در معرفی و شناخته شدن این بنای بزرگ و شگرف دنیای باستان دارند. مجموعه ای از هزاران کتیبه که بخشی از آن ها زیگورات چغازنبیل را همانند کمربندی در میان گرفته اند و بخشی نیز روی آثار و اشیای دیگر نوشته شده اند. این کتیبه ها به خط و زبان عیلامی هستند. در نوشته ها به دلایل ساخت زیگورات، نام سازنده، مصالح و تزیینات اشاره شده است.

ترجمه یکی از این کتیبه ها چنین است:من اونتاش نپیریشا با آجر های طلایی رنگ، نقره ای رنگ، سنگ های عقیق سیاه، سنگ های سفید و سنگ های... این معبد مطبق را ساختم و به خدایان نپیریشا و این شوشینیک از محله مقدس هدیه کردم. کسی که آن را ویران کند و کسی که آجر های آن را منهدم کند، کسی که طلا و نقره اش را، سنگ های عقیق سیاه، سنگ های سفید و سنگ های... و آجرهایش را بر دارد و به محل دیگری ببرد، باشد که نفرین خدایان محله مقدس نپیریشا، اینشوشینک و کریریشا بر سرش نازل گردد و باشد که نسل او در زیر خورشید برچیده گردد.

تا به امروز چیزی در حدود 6،500 قطعه از این آجر ها خوانده شده است و در متن تمامی آن ها نام اونتاش گال دیده می گردد و این نشان می دهد که این شهر و معبد، به دستور این پادشاه ساخته شده است.

سنگ نگاره یادبود اونتاش

یکی از آثار باستانی دوره عیلام، سنگ نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا است. روی این سنگ نگاره باستانی نقش زنی حکاکی شده که دم ماهی دارد و 2 مار در دست هایش گرفته است. می توانید بالای تصویر کامل سنگ نگاره، کاهنه های معبد که در حال عبورند را ببینید. جنس آن از ماسه سنگ و مربوط به 1340 تا 1300 پیش از میلاد است. در سدهٔ دوازده پیش از میلاد آن را از چغازنبیل به شوش آوردند و امروزه و در موزه لوور است.

منبع: برنا

وبلاگ هم نفس وب گردی اخبار داغ فضای مجازی