روایتی متفاوت درباره چنگیزخان و مفهوم مغول که در حافظه تاریخی مردم ایران نقش بسته است - وبلاگ هم نفس

به گزارش وبلاگ هم نفس، کتاب چنگیزخان و ساختن دنیای مدرن روایتی داستانی ـ تاریخی برای خواننده غیرمتخصص است که حکایت پدیدار شدن چنگیزخان در استپ های مغولستان و جنگ ها و پیروزی ها و امپراتوری وی را به زبانی ساده و داستانی نقل می نماید. به عقیده ودرفورد، نویسنده آمریکایی کتاب، چنگیزخان علاوه بر به وجود آوردن ملت و هویت مغول، در واقع، با برقراری ارتباط گسترده تجاری بین شرق و غرب، بنیان گذار رنسانس و دنیا مدرن بوده است.

نویسنده با تأکید بر مدارای دینی مغولان، امنیت راه های امپراتوری و شکوفایی تجارت پس از فتوحات، این همه را سبب راه یافتن دانش، فرهنگ، هنر و تولیدات شرق به غرب می داند که سبک زندگی اروپاییان را به کلی تغییر داد و رنسانس را به وجود آورد و درهای دنیا مدرن را به روی انسان گگردد. کتاب ضمن روایت داستان زندگی چنگیزخان و بچه ها و نوادگانش بخش مهم و بزرگی از تاریخ دنیا در قرون 13 و 14 میلادی را بازگو می نماید.

جک مک آیور ودرفورد، استاد سابق مردم شناسی دیویت والاس در کالج مکالستر در مینه سوتا است. او بیشتر به خاطر کتابش در سال 2004 با عنوان چنگیز خان و ساختن دنیای مدرن شناخته شده است. در سال 2006، نشان ستاره قطبی و نشان چنگیز خان، دو افتخار ملی مغولستان، به او اعطا شد.

نویسنده این کتاب 10 سال از زندگی خود را در مغولستان گذراند و زمینه نوشتن این کتاب را با گروهی از اندیشمندان و نویسندگان مغول و همراهی دولت مغولستان فراهم کرد. چنگیزخان و ساختن دنیای مدرن روایتی متفاوت از چیزی است که در حافظه تاریخی مردم ایران درباره چنگیزخان و مفهوم مغول حک شده است.

پیش از مؤلف کتاب چنگیزخان و ساختن دنیای مدرن درباره ارتباط میان صلح مغولی و پدیدآمدن رنسانس صحبت نموده بودند. اما جک ودفورد می گوید چنگیزخان علاوه بر به وجودآوردن ملت و هویت مغول، با برقراری ارتباط گسترده تجاری بین شرق و غرب، بنیان گذار رنسانس و دنیا مدرن است. صلح مغولی اصطلاحی است که تاریخ نگاران از ثبات و آرامش در امپراتوری مغول ها پس از فتح سرزمین های اوراسیا در سده های 13 و 14 میلادی حکایت می نماید. نویسنده کتاب پیش رو سراغ مردم شناسی مغول ها رفته و مخاطب ایرانی را با وجه متفاوت و ناشناخته ای از این قوم آشنا می نماید.

ودفورد در این کتاب، با تأکید موضوعاتی چون بر مدارای دینی مغولان، امنیت راه های امپراتوری و شکوفایی تجارت پس از فتوحات، این عوامل را باعث راه یابی دانش، فرهنگ، هنر و تولیدات شرق به دنیا غرب می داند که سبک زندگی اروپاییان را به کلی تغییر داد و رنسانس را به وجود آورد و درهای دنیا مدرن را به روی انسان گگردد.

این کتاب سه بخش اصلی با عنوان دوران وحشت و سرکوب در استپ؛ 1162-1206، جنگ دنیای مغولان: 1211-1261 و بیداری دنیای: 1262-1962 دارد که هرکدام فصل های مختلفی را شامل می شوند. بخش اول، سه فصل دارد که از این قرارند: لخته خون، داستان سه رود، جنگ خان ها. دومین بخش کتاب هم فصول چهار تا هفتم کتاب را در بر می گیرد که به این ترتیب اند: تُف بر خان زرین، سلطان در برابر خان، کشف و فتح اورپا، خاتون های جنگجو.

سومین بخش کتاب هم سه فصل هشت تا ده کتاب و بعلاوه سخن آخر - روح ابدی چنگیزخان، یادداشت های مؤلف، کتابشناسی، واژه نامه و نمایه را شامل می گردد. سه فصل مندرج در بخش سوم کتاب هم از این قرارند: قوبیلای خان و امپراتوری نو مغول، نور طلایی آنان، امپراتوری توهم.

در قسمتی از این کتاب می خوانیم: مغولان به تسلیم شدگان وعده عدالت می دادند و در عوض سوگند می خوردند که کسانی را که مقاومت نمایند از میان بردارند. اگر مردم می پذیرفتند و در برابر پیشنهاد خویشاوندی به آنها غذا می دادند مغولان نیز ضمن اعلام حمایت و رعایت حقوق خویشاوندی با آنان مانند اعضای خانواده خود رفتار می کردند، در غیر این صورت دشمن محسوب می شدند و رفتار با آنان مانند رفتار با دشمنان بود. چیزی که چنگیزخان به اهالی شهر در محاصره ارائه می کرد در عین حال ساده و وحشتناک بود، چنان که برای ساکنان شهر نیشابور چنین پیغام فرستاد: امیران، بزرگان و رعایا واقفند که خداوند حکومت بر زمین، از شرق تا غرب را به من داده است، هرکس تسلیم گردد زنده می ماند و هرکس مقاومت کند با زنان و بچه ها و خویشان به هلاکت خواهد رسید. حس و حال این پیغام را در بسیاری از اسناد آن دوران می توان مشاهده کرد، یکی از بارزترین آن ها در وقایع نامه ای ارمنی آمده است که به نقل از چنگیزخان می گوید: این اراده خداوند است که ما زمین را تصرف کنیم و به آن فرمان رانیم. تا قانون و مالیات های مغول به اجرا درآید، و مغولان وظیفه دارند کسانی را که با این قوانین مخالفت می نمایند بکشند و خانه هایشان را ویران نمایند تا دیگران که شاهدند یا خبر آن را می شنوند بترسند و مانند آنان رفتار ننمایند.

بعضی از شهرها بدون جنگ تسلیم می شدند. شهرهای دیگر چند روزی یا چندهفته ای می جنگیدند و تنها سخت جان ترین مدافعان بودند که بیش از چندماه دوام می آوردند. چنگیزخان از جنگ با شهرهای جورچن چیزهای بسیار آموخته بود؛ او اکنون نه تنها با روش تسخیر شهرهایی با استحکامات قوی آشنایی داشت بلکه می دانست که باید چه رفتاری پس از تسخیر شهر داشته باشد و به ویژه کارآمدترین روش غارت را نیز فراگرفته بود. چنگیزخان نمی خواست اشتباهات غارت نابسامان چونگدو تکرار گردد. بنابراین کار غارت در جنگ خوارزم را براساس نظامی تازه و کارآمد آغاز کرد؛ بدین ترتیب که شهر را پیش از آغاز غارت از مردم و حیوانات تهی ساخت تا خطری که افرادش را ضمناً غارت تهدید می کرد به کمترین حد برساند.

نشر مرکز کتاب چنگیزخان و ساختن دنیای مدرن نوشته جک وِدفورد را با ترجمه سیما سلطانی در 488 صفحه و قیمت 295 هزار تومان منتشر نموده است.